In Nederland zijn behoorlijk wat kinderen hoogbegaafd. Op een school zitten 1 á 2 hoogbegaafde kinderen in een groep. Dit is een gemiddelde. Veel van deze kinderen doorlopen hun school zonder noemenswaardige problemen. Teveel kinderen echter stuiten op problemen.
Kenmerken van een hoogbegaafd kind
Hoe kan vastgesteld worden, of we met een hoogbegaafd kind te maken hebben? Dat is soms lastig, omdat elk hoogbegaafd kind weer anders en uniek is. De volgende kenmerken blijken veel voor te komen bij hoogbegaafde kinderen (bron: SLO):
■hoge intelligentie (IQ hoger dan 130)
■vroege ontwikkeling / ontwikkelingsvoorsprong
■uitblinken op meerdere gebieden
■gemakkelijk kunnen leren
■goed leggen van verbanden
■makkelijk kunnen analyseren van problemen
■maken van grote denksprongen
■voorkeur voor abstractie
■hoge mate van zelfstandigheid
■brede of juist specifieke interesse/hoge motivatie/veel energie
■creatief/origineel
■perfectionistisch
■apart gevoel voor humor
■hoge mate van concentratie
Een kind hoeft niet al deze kenmerken te hebben om hoogbegaafd genoemd te worden. En andersom geldt ook: als een kind één of meer van deze kenmerken heeft, hoeft het niet hoogbegaafd te zijn.
Op school blijken hoogbegaafde kinderen ook niet in ‘één soort’ voor te komen. Betts & Neihart beschrijven zes typen hoogbegaafde leerlingen:
■de succesvolle leerling
levert goede prestaties, is perfectionistisch, vermijdt risico en zoekt bevestiging van de leerkracht
■de uitdagende leerling
is creatief, komt op voor eigen opvattingen, is competitief, heeft grote stemmingswisselingen en is eerlijk en direct
■de onderduikende leerling
ontkent zijn/haar begaafdheid, vermijdt uitdaging, zoekt sociale acceptatie en wisselt in vriendschappen
■de drop-out
is creatief, neemt onregelmatig deel aan het onderwijs, zoekt buitenschoolse uitdaging, isoleert zichzelf, verstoort, presteert gemiddeld of onder gemiddeld en bekritiseert zichzelf en anderen
■de leerling met leer- en/of gedragsproblemen
werkt inconsistent, presteert gemiddeld of onder gemiddeld, verstoort en reageert af
■de zelfstandige leerling
heeft goede sociale vaardigheden, werkt zelfstandig, ontwikkelt eigen doelen, werkt zonder bevestiging, is creatief, komt op voor eigen opvattingen en neemt risico
Om vast te stellen of een kind hoogbegaafd is, kunnen meerdere ingangen bekeken worden. Er kan gekeken worden naar: het IQ, de schoolprestaties, creatief gedrag en beoordelingen door de ouders en door de school. Het beste is natuurlijk om naar al deze aspecten te kijken.
Behoeften van een hoogbegaafd kind
Wat heeft een hoogbegaafd kind van zijn omgeving nodig om zich optimaal te kunnen ontplooien?
De belangrijkste behoeften van het kind zijn:
■Gezien, geaccepteerd en gewaardeerd worden zoals het is.
■Autonomie, ruimte om zelf te kiezen, zelf te ontdekken, zelf te ervaren en de dingen op een eigen manier te doen.
■Intellectuele stimulans, uitdaging op het eigen niveau.
■Steun bij het leren van academische vaardigheden.
■Steun bij het leren van leer- en werkstrategieën.
■Steun bij het leren van sociale vaardigheden.
■Steun op emotioneel gebied (om zichzelf te leren begrijpen, een positief zelfbeeld op te bouwen en leren omgaan met uitdagingen en stress).
■Contact met gelijkgestemden.
■Geen eenzijdige nadruk op prestaties of ‘het hoogbegaafd zijn’.
■Begrip voor mogelijke verschillen in intellectuele, emotionele en motorische ontwikkeling.
■Begrip voor vaak voorkomende emotionele intensiteit / hooggevoeligheid.
Op school hebben de hoogbegaafde leerlingen:
■Weinig behoefte aan instructie.
■Weinig behoefte aan herhalings- en oefenstof.
■Een hoog werktempo.
■Vaak een didactische voorsprong.
Een leerling die hoogbegaafd is heeft dus minder tijd nodig om de reguliere leerstof door te lopen. De tijd die vrijkomt, kan het beste ingevuld worden met verrijkings- en verdiepingsstof. Hoogbegaafd zijn betekent dus vaak een sterke behoefte aan uitdagend leermateriaal dat:
■Een beroep doet op creativiteit
■Open opdrachten bevat
■Hoog abstractieniveau heeft
■Hoge mate van complexiteit bezit
■Meerwaarde biedt ten opzichte van reguliere stof en een onderzoekende houding stimuleert
■Een beroep doet op zelfstandigheid
■Een reflectieve houding uitlokt
■Interactie uitlokt
Omdat een kind dat hoogbegaafd is sneller door de reguliere leerstof heen gaat, kan soms versnelling gewenst zijn (een klas overslaan). Dit zou nooit als enige maatregel genomen moeten worden, omdat de problemen daarmee niet opgelost worden. Het kind heeft een andere manier van leren en heeft daarom andere soorten leerstof nodig.
Veel scholen richten zich in hun aanbod en aanpak op het denkproces van ‘het gemiddelde kind’ en op de methode die daarvoor geschreven is. De leerkracht gaat ervan uit dat kinderen leren in kleine stappen en veel oefening baart meestal kunst. Het hoogbegaafde kind maakt grotere en afwijkende stappen. Het hoogbegaafde kind legt bij het baren van zijn kunst een andere weg af. Op de school, die dit leren niet kent, erkent en herkent, lopen veel kinderen vast. Het kind wordt en voelt zich niet uitgedaagd.
Hierdoor kunnen problemen ontstaan
Het kind leert niet hoe het kan leren. Veel hoogbegaafde kinderen leggen leren uit als ‘al weten’ en ‘noteren’.
Het kind raakt gedemotiveerd en laat niet meer zien wat het kan. Dit heeft ook weer gevolgen voor het aanbod en de afstemming op school, maar vaak ook voor de relatie met de leerkracht.
Als de leerkracht vaak laat merken dat het kind ‘niet voldoet’ dan kan dat voor (sommige kinderen uit) de groep aanleiding zijn, om het kind ‘aan te pakken’.
Het (jonge) kind snapt niet waarom zijn omgeving is, zoals het is. Het kind reageert erop door zich b.v. terug te trekken (verbergen) of te verdedigen (agressieve taal of agressief gedrag) .
Het gevolg kan zijn dat het geen positieve aansluiting kan maken met leeftijdsgenoten of andersom. Gevolg: isolatie, pestgedrag, lichamelijke klachten, depressiviteit, niet naar school willen.
Om problemen te voorkomen of op te lossen, zijn aanpassingen binnen het onderwijs nodig. Deze aanpassingen (in organisatie, didaktiek, basiscommunicatie) draagt Happy2school uit op eigen locatie, d.m.v. een verrijkingsklas: Happyklas. De vraag naar aanpassingen vanuit scholen en individuele leerkrachten, ouders en kinderen zelf is groot. Kennis is beschikbaar. Vaardigheden zijn aan te leren. Happy2school helpt hoogbegaafdheid erkennen en herkennen en biedt gelegenheid tot het gezond ontwikkelen van hoogbegaafde kinderen en tot het aanpakken van het ontstane probleem bij ouders.
Voor vragen en advies kunt u vrijblijvend een mail sturen naar: info@happy2school.nl